Асан Қайғы

         Асан Қайғы атанып кеткен Хасан Сәбитұлы 1361-1470 жылдар аралығында Еділ бойында туса керек. Тарихи аңыздар Асанның әкесі саятшы болған дейді. Революциядан бұрын жасаған қазақ тарихшыларының еңбектеріне қарағанда, Асан Алтын Орданың ханы Ұлұғ-Мұхамедтің ықпалды билерінің бірі болады. XY ғасырдың 20-жылдарында Ұлұғ-Мұхамед Ордадан қуылғанда Асан өз әміршісімен бірге кетеді. Көп ұзамай Қазанда билік құрған Ұлұғ-Мұхамедтің ақылгөйлерінің қатарында болған ақын, хан өлген соң Дешті-Қыпшаққа қайтып оралады. 1450 жылдарда Әбілқайыр ұлысындағы тартыс кезінде Керей, Жәнібек сұлтандарды жақтайды. 1456 жылы Шу алқабында Қазақ Ордасы құрылған кезде Асан жаңа мемлекеттің ұраншысына айналады. Асанның жырлары мен ол жайлы бізге жеткен деректерге қарағанда ұлы жыраудың саналы өмірінің едәуір бөлігі Ақтөбе өңірінде өткен.
                     «Ақтөбе мен Қорғанша, -
                     Асан Қайғы бабаның
                     Қызыл тастан үй салдырып,
                     Он жыл тұтас отырып,
                     Әңгіме құрып кеткен жер...»
                                                            Мұрат Мөңкеұлы (1843-1906ж.ж.)

Асан Қайғы: Өмірбаян // Қазақстан. Ұлттық энциклопедия: 10 томдық. Т.І /Бас ред. Ә.Нысанбаев.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998.-471б.
Асан Қайғы: Өмірі мен шығармалары // Бес ғасыр жырлайды. Т.I / Құраст. М.Мағауин, М.Байділдаев. –Алматы: Жазушы, 1984.-24 б.
Асан Қайғы: Өмірі мен шығармалары //  Ай, заман-ай, заман-ай... (Бес ғасыр жырлайды) Т.II / Құраст. М.Мағауин, М.Байділдаев.- Алматы, Қазақ ССР баспасөз жөніндегі мемлекеттік комитеті бас редакциясы-РББ, 1991.-22 б.
Асан Қайғы: Өмірбаян // Қазақтар. 9 томдық. Т.II.- Алматы,  1998.-57б.
Асан Қайғы: Өмірі мен шығармасы // Екімыңжылдық дала жыры /Бас редактор Ә.Нысанбаев.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 2000.-117б.
Асан Қайғы: Өмірі мен шығармалары // Жәдігер: Ақтөбе өңірінің әдеби антологиясы /Ред.алқасы төрағасы Е.Сағындықов.- Ақтөбе, 2006.-6 б.
Асан Қайғы: Өмірі мен шығармалары // Адырна: Т1 Ежелгі жыраулар / Құраст. Ж.Асанов. - Ақтөбе кітапханасы -2011. -10 б.
      
        *     *     *
Қырында киік жайлаған,
Суында балық ойнаған,
Оймауыттай тоғай егіннің
Ойына келген асын жейтұғын,
Жемде кеңес қылмадың,
Жемнен де елді көшірдің.
Ойыл деген ойыңды,
Отын тапсаң тойынды,
Ойыл көздің жасы еді,
Ойылда кеңес қылмадың,
Ойылдан елді көшірдің.
Елбең-елбең жүгірген,
Ебелек отқа семірген,
Екі семіз қолға алып,
Ерлер жортып күн көрген,
Еділ деген қиянға,
Еңкейіп келдің тар жерге,
Мұнда кеңес қылмадың.
Кеңестің түбі нараду,
........................................
Нәлет біздің жүріске,
Еділ менен Жайықтың
Бірін жазға жайласаң,
Бірін қысқа қыстасаң,
Ал қолыңды маларсың
Алтын менен күміске!..

 *         *         *
                                           Еділ бол да, Жайық бол.
                                           Ешкімменен ұрыспа,
                                           Жолдасыңа жау тисе,
                                           Жаныңды аяп тұрыспа.
                                           Ердің құны болса да,
                                           Алдыңа келіп қалған соң,
                                           Аса кеш те қоя бер,
                                           Бұрынғыны қуыспа.
                                            Ақың болса біреуде
                                           Айыбын тап та ала бер,
                                           Ерегісіп ұрыспа.
                                           Сенікі жөн болса да
                                           Атың шықпас дұрысқа.
                                           Мінезі жаман адамға
                                           Енді қайтып жуыспа.
                                           Тәуір көрер кісіңмен
                                           Жалған айтып суыспа.
                                           Өлетұғын тай үшін,
                                           Көшетұғын сай үшін,
                                           Желке терің құрысып,
                                           Әркімменен ұрыспа.
                                           Ашу –дұспан, артынан
                                           Түбі терең қуысқа!..